Synagoga

Metryka osadnictwa żydowskiego we Włocławku sięga schyłku XVIII wieku, gdy rząd pruski przejął miasto biskupie. Od momentu, kiedy we Włocławku osiedlili się pierwsi Żydzi ok. 1803 roku do czasów ich wymordowania przez Niemców w latach 1939/42 minęło niespełna półtora wieku.
W porównaniu z innymi miastami Królestwa Polskiego, np. Krakowem czy Lublinem, gdzie początek osadnictwa żydowskiego sięga wieków XIII i XIV, okres ten wydaje się stosunkowo krótki
Początkowo obszar osadnictwa żydowskiego ograniczony był ulicami Żabia, 3-go Maja, Zapiecek, Brzeska, był to tzw. rewir żydowski.
Po 1862 r. Żydzi mogli osiedlać się według własnego uznania [polityka Aleksandra Wielopolskiego].
W 1820 r. liczba ludności wyznania mojżeszowego osiągnęła poziom 6,7 % ogółu mieszkańców, w początkach XX wieku udział Żydów w potencjale ludnościowym Włocławka przekroczył 20 %, utrzymując się na tym poziomie do wybuchu II wojny światowej.
W 1920 roku Żydzi stanowili aż 24,77 % ogółu mieszkańców 43 tysięcznego miasta. Gwałtowny wzrost liczby ludności Włocławka wyznania mojżeszowego miał swoje źródło w dużej dzietności oraz migracji, zwłaszcza z obszarów imperium rosyjskiego, gdzie w interesującym nas okresie nasiliły się wystąpienia o charakterze antysemickim [pogromy żydowskie].

Żydzi mieli duży udział w procesie industrializacji przemysłowej Włocławka, w rozwoju handlu i rzemiosła. Analogiczne procesy, tylko na ogromną skalę zachodziły wówczas w kosmopolitycznej Łodzi. Żydzi w naszym mieście posiadali liczne instytucje społeczne, oświatowe i kulturalne.
We Włocławku urodził się Tadeusz Reichstein laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w 1950 roku, Honorowy Obywatel naszego miasta i członek honorowy Włocławskiego Towarzystwa Naukowego.

Wielokulturowy i wielowyznaniowy charakter Włocławka w XIX i XX wieku znaczyły sylwetki kościołów katolickich, cerkwi, synagog i zboru ewangelickiego w panoramie miasta.
W grodzie naszym były dwie synagogi zlokalizowane przy ulicy Złotej i Żabiej. Szczególnie ta ostatnia wybudowana według projektu Franciszka Tournelle’a w 1857 r. w stylu „mauretańskim”, monumentalna, pełna przepychu i niezwykłej urody świątynia, była prawdziwą ozdobą miasta, stanowiąc oryginalny akcent jego zabudowy. Niemcy w czasie okupacji wymordowali włocławian narodowości żydowskiej (getto włocławskie w dzielnicy Rakutówek) oraz zniszczyli wszystkie świadectwa kultury materialnej, w szczególności synagogi i cmentarze. Te resztki, które ocalały (popękane i porozrzucane macewy), po wojnie zniszczyła bezmyślna ręka wandala oraz brak zainteresowania. Historia Żydów włocławskich to integralna część historii miasta, to 150 lat sąsiedztwa. W 1939 roku co piąty włocławianin w mieście liczącym około 70 tysięcy mieszkańców był wyznania mojżeszowego.

Uważamy, iż proces rewitalizacji Starego Miasta i Śródmieścia Włocławka powinien także dotyczyć przywracania pamięci historycznej poprzez rekonstrukcję budowli historycznych o szczególnym znaczeniu dla historii miasta. Rekonstrukcja ratusza na Starym Rynku i synagogi przy ulicy Żabiej wpłynęłaby pozytywnie na wizerunek historyczny i estetyczny Włocławka oraz byłaby wyrazem naszego szacunku wobec historii. Odbudowa synagogi w miejscu bliskim jej pierwotnej lokalizacji na terenie dużego, od kilkudziesięciu lat pustego placu znajdującego się między ulicą Żabią, Cyganką i Brzeską to projekt na rzecz przywrócenia śladu koegzystencji narodów polskiego i żydowskiego w czasach, kiedy wspaniałe pomniki sztuki sakralnej obu wyznań usytuowane były w bliskim sąsiedztwie. Projekt odbudowy synagogi i utworzenia Muzeum Kultury Żydowskiej i Holokaustu należy sfinansować z środków unijnych oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Realizacją projektu należy także zainteresować władze Izraela i Niemiec oraz Gminy Żydowskiej w Polsce. Miasto w ramach realizacji projektu powinno przekazać plac, natomiast nowe muzeum jako filia Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej eksponowałoby zbiory własne, m.in. judaica oraz wypożyczone z innych muzeów regionu i Polski centralnej.

W 65 rocznicę Powstania w Getcie Warszawskim

Dariusz Koziński, opiekun KNH
22 kwietnia 2008

Artykuł ze strony intenetowej Koła Naukowego Historyków przy ZSS we Włocławku: www.knh.wwi.pl

Ten wpis został opublikowany w kategorii Informacje i oznaczony tagami Rakutówek, Rewitalizacja, Synagoga. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.

Leave a Reply